Ջերմաստիճանի հետ են կապում տաք և սառը արտահայտությունները:
Եթե տաք և սառը մարմինները հպվում են, ապա որոշ ժամանակ անց նրանց ջերմաստիճանները հավասարվում են:

Երբ ջերմաչափը դնում են հիվանդի թևի տակ, ջերմությունը հիվանդից անցնում է ջերմաչափին, և հիվանդի ու ջերմաչափի ջերմաստիճանները հավասարվում են, ջերմաչափը և հիվանդը միմյանց հետ գտնվում են ջերմային հավասարակշռության վիճակում: Այսպիսով՝ մարմնի տաք կամ սառը լինելը որոշվում է նրա ջերմաստիճանով:
Ջերմաստիճանը մարմնի տաքացման աստիճանը և ջերմային հավասարակշռության վիճակը բնութագրող ֆիզիկական մեծություն է:

Ջերմաստիճան

Հարցեր

1. Ջերմաչափերի ի՞նչ տեսակներ կան:

Կան ջերմաչափներ էլեկտրական, սնդիկով և սպիրտով:

2. Ի՞նչ է բնութագրում ջերմաստիճանը:

Ջերմաստիճանը բնութագրում է մարմնի տաքացման աստիճանը և ջերմային հավասարակշռության վիճակը։

3.Ե՞րբ են մարմինները ջերմային հավասարակշռության վիճակում:

Մարմինները ջերմային հավասարակշռության վիճակում են, երբ նրանց ջերմաստիճանները հավասարվում են։

Ջերմությունը էներգիայի ձև է, որը փոխանցվում է ավելի բարձր ջերմաստիճան ունեցող նյութից ավելի ցածր ջերմաստիճան ունեցող նյութին: Ջերմության ավելացումը նյութին մեծացնում է նրա ներքին ջերմաստիճանը: Ջերմությունը սահմանվում է որպես համակարգի ջերմային էներգիայի զուտ քանակություն:
Ջերմության փոխանցումը տեղի է ունենում մի համակարգից մյուս համակարգ երկու համակարգերի միջև ջերմաստիճանի տարբերության պատճառով:

Նյութի բոլոր ձևերը պարունակում են ջերմային էներգիա: Անկախ նրանից, թե դա հրաբուխ է, թե սառույցի խորանարդ, այն ունի որոշակի քանակությամբ ջերմություն:

Ջերմության աղբյուրներ

Բնության մեջ կան էներգիայի տարբեր ձևեր, ինչպիսիք են մեխանիկական էներգիան, ձայնային էներգիան, լույսի էներգիան, էլեկտրական էներգիան, մակընթացային էներգիան, ջերմային էներգիան և այլն: Ջերմային էներգիան առաջանում է տաք համակարգից սառը համակարգ ջերմության փոխանցման շնորհիվ: Ջերմային էներգիան էներգիայի էական ձև է մեր առօրյա գործունեության մեջ, ինչպիսիք են ճաշ պատրաստելը, ջեռուցումը, արդուկելը և այլն: Այն առարկան կամ համակարգը, որից ջերմային էներգիա է ստացվում, կոչվում է ջերմային էներգիայի աղբյուր: Ահա ջերմային էներգիայի հիմնական աղբյուրներից մի քանիսը, որոնք նշված են ստորև.

Արև — էներգիայի կենդանի աղբյուր

Ամեն օրվա ամեն վայրկյան Արևը մեզ կյանք է տալիս՝ էներգիա առաջացնելով դեպի Երկիր՝ վառելով մեր մոլորակը լույսով և կյանքով: Մենք չենք կարող դա միշտ տեսնել: Էներգիան ամենուր է, որտեղ դուք նայեք, այն փակված է ատոմների մեջ, որոնք տալիս են իրեր, և այն ստիպում է սիրտը արյուն մղել ձեր երակների միջով: Էներգիան միակ բանն է, որը մղում է յուրաքանչյուր կենդանի գոյության:

Երկիր

Երկրից ստացվող ջերմային էներգիան կոչվում է երկրաջերմային էներգիա: Այն կարելի է գտնել տաք ջրի և ստորգետնյա ժայռերի մեջ: Ջերմությունը հանդիպում է նաև հալած ապարների և մագմայի տեսքով՝ երկրակեղևի խորքում։

Էլեկտրականություն

Էլեկտրական էներգիան կարող է վերածվել ջերմային էներգիայի: Երկաթը, ջրատաքացուցիչը և ինդուկցիոն կաթսան այն սարքերից են, որոնք էլեկտրական էներգիան վերածում են ջերմային էներգիայի: Սա հիմնված է էլեկտրական հոսանքի ջեռուցման ազդեցության սկզբունքի վրա:

Ջերմային էներգիայի օրինակներ

Արևը մեր արեգակնային համակարգի ջերմային էներգիայի ամենամեծ աղբյուրն է: Այն ճառագայթում է ջերմություն, որը ճառագայթման տեսքով հասնում է Երկիր։

Վառարանը գործում է որպես ջերմային էներգիայի աղբյուր, երբ այն այրում է գազը: Այն ամենը, ինչ դրված է վառարանի վերևում, նույնպես էներգիայի աղբյուր է դառնում իրեր պատրաստելու համար:

Ավտոմեքենաների վառելիքը նույնպես ջերմային էներգիայի աղբյուր է: Երբ վառելիքը այրվում է, այն էներգիա է ապահովում մեքենայի շարժման համար:

Մեկ բաժակ թեյը կամ սուրճը ջերմային էներգիա է պարունակում:

Երբ ձեր ափի մեջ սառույցի կտոր եք պահում, ձեր ձեռքի ջերմային էներգիան հալեցնում է սառույցը:

Ռադիատորը, ջեռուցման համակարգը կամ սենյակի ջեռուցիչը ապահովում են անհրաժեշտ ճառագայթային ջերմային էներգիան ձմեռային սեզոնի ընթացքում ձեր տունը տաքացնելու համար:

Որոշ մարմիններ լողում են ջրի մակերևույթին. իսկ մյուսները սուզվում են ջրի մեջ: Մարմինները լողալու պայմանները ուսումնասիրել է հույն գիտնական Արքիմեդը: Նա առաջինն է հաշվել հեղուկի մեջ ընկղմված մարմնի վրա ազդող ուժի մեծությունը: Այդ պատճառով հեղուկներում և գազերում մարմնի դուրս հրող ուժը կոչվում է արքիմեդյան ուժ:

Հեղուկի մեջ ընկղմելով տարբեր մարմիններ՝ կարող ենք հայտնաբերել հետևյալ օրինաչափությունները.
1. Եթե մարմնի նյութի խտությունը մեծ է հեղուկի խտությունից, ապա մարմինը սուզվում է:
2. Եթե մարմնի նյութի խտությունը փոքր է հեղուկի խտությունից, ապա մարմինը լողում է հեղուկի մակերևույթին:
3. Եթե մարմնի նյութի խտությունը հավասար է հեղուկի խտությանը, ապա մարմինը մնում է հավասարակշռության մեջ հեղուկի ցանկացած տեղում:

Հեղուկներում և գազերում մարմինը դուրս հրող ուժը

Կատարե՛ք փորձեր և կատարե՛ք եզրակացություն.
1.թե ինչու է ձուն սուզվում խմելու ջրի մեջ, Որովհետև ձվի խտւցյունը ավելի մեծ է քան ջրի մոտ
2. ազատ լողում որոշ նոսրություն ունեցող աղաջրում, Որովհետև խտությունը նույն է
3. լողում խիտ աղաջրի մակերևույթին: Որովհետև աղաջրի խտությունը ավելի մեծ է

Այն ուժը, որով Երկիրն է  դեպի իրեն ձգում որևէ մարմին, կոչվում է ծանրության ուժ: Ծանրության ուժն ուղղված է դեպի Երկրի  կենտրոնը:
Այն ուժը, որով մարմինը Երկրի ձգողության հետևանքով ազդում է հենարանի կամ կախոցի վրա, անվանում են մարմնի կշիռ:

Ծանրության ուժը ազդում է մարմնի վրա, իսկ մարմնի կշիռը՝ հենարանի կամ կախոցի վրա: Այդ երկու ուժերն ուղղված են դեպի Երկրի կենտրոնը:

Մարմնի կշիռ: Երբ մարմինը դնում ենք հենարանի կամ կախոցի վրա կամ կախում ենք կախոցից, այն ուժ է գործադրում հենարանի կամ կախոցի վրա:
Այն ուժը, որով մարմինը Երկրի ձգողության հետևանքով ազդում է հենարանի կամ կախոցի վրա, անվանում են մարմնի կշիռ և նշանակում P տառով: Ծանրության ուժը ազդում է մարմնի վրա, իսկ մարմնի կշիռը՝ հենարանի կամ կախոցի վրա: Այդ երկու ուժերն ուղղված են դեպի Երկրի կենտրոնը:

1.Ի՞նչ  է մարմնի կշիռը:

Այն ուժը, որով Երկիրն է  դեպի իրեն ձգում որևէ մարմին, կոչվում է ծանրության ուժ:
2.Ի՞նչ ուղղությամբ է ազդում ծանրության ուժը:

Ծանրության ուժն ուղղված է դեպի Երկրի  կենտրոնը:
3. Ո՞րն է մարմնի կշռի և մարմնի վրա ազդող ծանրության ուժի տարբերությունը:

Մարմնի կշիռը Երկրի ձգողության հետևանքով հենարանին կամ կախոցին ուժն է: Ծանրության ուժը այն է, որով Երկիրը ձգում է մարմինները դեպի իրեն:

Հայտնի է, որ մարմինները փոխազդեցության հետևանքով փոխում են իրենց արագությունները: Եթե մարմինը չի կարող ամբողջությամբ շարժվել, ապա ուժի ազդեցությամբ նրա մասերը կարող են շարժվել իրար նկատմամբ: Այդ դեպքում մարմինը փոխում է իր ձևն ու չափսերը (տե՛ս նկարները): 

Այլ մարմինների ազդեցության շնորհիվ կարող են փոխվել ոչ միայն տվյալ մարմնի արագությունը, այլև` ձևն ու չափերը: Մարմինը կարող է սեղմվել, ձգվել, ծռվել, ոլորվել:

Արտաքին ազդեցության հետևանքով մարմնի ձևի, չափերի փոփոխությունը կոչվում է դեֆորմացիա կամ ձևափոխություն: 

Նկարում պատկերված տախտակը, պարանը, ցանցաճոճը, արտաքին ազդեցությունների շնորհիվ փոխում են իրենց ձևն ու չափերը, այսինքն` դեֆորմացվում են:

Մարմինը դեֆորմացնելիս առաջանում է ուժ, որը ստիպում է նրան վերականգնել իր սկզբնական ձևն ու չափերը: Այդ ուժն անվանում են առաձգականության ուժ:

Եթե պողպատից պատրաստված զսպանակը սեղմենք, ապա նա կփոխի իր ձևը, այսինքն` կդեֆորմացվի: Եթե հեռացնենք ձեռքը, ապա առաձգականության ուժի շնորհիվ զսպանակը կվերականգնի իր սկզբնական ձևը և չափերը:

Այն ուժը, որն առաջանում է մարմնի դեֆորմացիայի ժամանակ և աշխատում է վերականգնել մարմնի սկզբնական ձևն ու չափերը, կոչվում է առաձգականության ուժ:

Ոչ բոլոր դեֆորմացիաների դեպքում է առաջանում առաձգականության ուժ:

Իրենց տեսակով դեֆորմացիաները լինում են առաձգական և պլաստիկ:

Առաձգական դեֆորմացիայի դեպքում ուժի ազդեցությունը վերացնելուց հետո մարմինները վերականգնում են իրենց սկզբնական ձևը և չափերը: Պլաստիկ ձևափոխության ենթարկված մարմինը չի վերականգնում իր նախկին ձևը և չափերը: 

Երբ ծանրոցը դնում ենք հենարաններ ունեցող տախտակի վրա, տախտակը ճկվում է։ Նրա մեջ առաջացած առաձգականության ուժը բեռի վրա ազդում է ուղղաձիգ դեպի վեր և հավասարակշռում է ծանրոցի կշիռը։ Բեռը հեռացնելուց հետո տախտակը վերականգնում է իր ձևը, հետևաբար նրա դեֆորմացիան առաձգական է: 

Պլաստիլինը, կավը, խմորը, դեֆորմացնելիս նրանցում առաձգականության ուժ չի ծագում և նրանք չեն վերականգնում իրենց ձևը: Այդ ձևափոխությունը պլաստիկ է և կիրառվում է մետաղները կռելու, դրոշմելու, քանդակներ պատրաստելու համար:

Եթե զսպանակից կախենք կշռաքար, ապա զսպանակը կձգվի, սակայն կշռաքարը ցած չի ընկնի, քանի որ նրա վրա բացի ծանրության ուժից կազդի առաձգականության ուժը:

Առաձգականության ուժը հավասար է և հակառակ է ուղղված ծանրության ուժին:

Եթե զսպանակից կախենք երկու նույնպիսի կշռաքար, ապա զսպանակի դեֆորմացիան երկու անգամ կմեծանա, երեք կշռաքարի դեպքում՝ երեք անգամ կմեծանա: Դա նշանակում է, որ առաձգականության ուժը կախված է մարմնի դեֆորմացիայի չափից:

Ուժաչափ, ուժի չափումը

Եթե զսպանակի մի ծայրն ամրացնենք, իսկ մյուս ծայրը ձգենք որոշակի ուժով, ապա զսպանակը կերկարի: 

Ուժը՝ որպես ֆիզիկական մեծություն, կարող է ունենալ տարբեր արժեքներ։ Ուժի մեծությունը որոշում են ուժը չափող սարքով՝ ուժաչափով։ Կախված նրանից, թե որքան է սեղմվել կամ երկարել ուժաչափի զսպանակը, մենք եզրակացնում ենք նրա վրա ազդող ուժի մեծության մասին:

Ուժաչափերի գործողության հիմքում ընկած է հավասար ուժերի ազդեցությամբ զսպանակի՝ միևնույն չափով երկարելու կամ սեղմվելու հատկությունը։

Պարզագույն ուժաչափը կազմված է տախտակին մի ծայրով ամրացված զսպանակից, որի մյուս ծայրը ազատ է և վերջանում է հորիզոնական ցուցիչով։ Զսպանակին ամրացված սլաքը ցույց է տալիս չափվող ուժի մեծությունը:

Ուժի չափման միավորը Նյուտոնն է (1 Ն):

Ավելի հանգամանորեն այդ մեծությանը կծանոթանաք ֆիզիկայի դասընթացում: Նկարում պատկերված ձախ ուժաչափի ցուցմունքը  112 Ն , երբ ավելացվում է նույն բեռից, ցուցմունքը դառնում է 3 Ն, զսպանակի երկարացումն ավելանում է նույն չափով:

Գոյություն ունեն ուժաչափի տարբեր տեսակներ, այդ թվում նաև մարդու մկանային ուժը չափող ուժաչափեր։

Առաձգական դեֆորմացիայի ժամանակ մարմնում առաջացած առաձգականության ուժն ուղիղ համեմատական է դեֆորմացիայի չափին:

Առաձգական դեֆորմացիայի ժամանակ մարմնում առաջանում են ուժեր, որոնք խոչընդոտում են դեֆորմացիան:

Ուժի ազդեցությամբ մարմինները կարող են փոխել ոչ միայն իրենց շարժման արագությունն ու ուղղությունը, այլև ձևն ու չափերը:
Ձևափոխությունը լինում է առաձգական և պլաստիկ: Ուժի ազդեցությունը վերացնելուց հետո առաձգական ձևափոխության դեպքում մարմինները վերականգնում են իրենց սկզբնական ձևը և չափերը:
Առաձգական ձևափոխության դեպքում սեղմված, ձգված, ճկված կամ ոլորված մարմիններում նույնպես ուժ է առաջանում, որը ձգտում է վերականգնելու մարմնի սկզբնական ձևը և չափերը: Այդ ուժը կոչվում է առաձգականության ուժ:

Հարցեր

1. Բերել կենցաղում հանդիպող առաձգական երևույթների օրինակներ:

Օրինակ՝ Երբ մենք փայտը ճկում ենք նա նույն ձև հետ է գալիս։Կամ երբ մենք մեր հեռախոսի կամ համակարգչի լարը ճկում ենք նույն ձև հետ է գալիս։
2. Մարմինների ձևափոխության ի՞նչ տեսակներ կան:

պլաստիկ,առաձգական։
3. Ե՞րբ են առաջանում առանձգականության ուժեր:

Երբ մի բանի վրա ուժ ենք կիրառում և նա ճկվում է։

Մեր շուրջը գտնվող մարմինները մեկուսացված չեն և շատ հաճախ ազդում են մեկը մյուսի վրա, ինչի շնորհիվ ձեռք են բերում արագություն կամ փոխում են այն:

Հաստատուն արագությամբ հավասարաչափ շարժում հազվադեպ է լինում: Հաճախ մարմինները շարժվում են անհավասարաչափ. շարժման ընթացքում նրանց արագությունը մեծանում կամ փոքրանում է:
Օրինակ սեղանի վրայով գլորվող գնդի բախումը սեղանի վրա դրված անշարժ գնդի հետ: Բախման հետևանքով երկու գնդերն էլ փոխում են իրենց արագությունները. շարժվող գնդի արագությունը փոքրանում է, իսկ անշարժ գունդը սկսում է շարժվել:

Դիտումներն ու փորձերը ցույց են տալիս.

1. Մարմնի արագությունը փոխվում է միայն այն դեպքում, երբ նրա վրա ազդում են այլ մարմիններ:

Օրինակ

Ֆուտբոլիստը ոտքի հարվածով կարող է շարժման մեջ դնել գնդակը, կանգնեցնել այն կամ փոխել գնդակի շարժման ուղղությունը:

2. Ոչ մի մարմին չի կարող միակողմանիորեն ազդել այլ մարմնի վրա առանց իր վրա կրելու նրա հակազդեցությունը:

Բոլոր մարմինները իրար վրա ազդում են փոխադարձաբար, այսինքն փոխազդում են:

Օրինակ

Երբ նկարում պատկերված տղաները, պարանը ձգելով, ազդում են իրար վրա, այդ դեպքում սկսում են շարժվել երկուսն էլ: 

Դիտարկենք երկու փորձ սայլակներով.

ա. Սայլակներից մեկին ամրացված է առաձգական թիթեղ, որը ճկված է և կապված թելով: Եթե այրենք թելը, թիթեղը կուղղվի, բայց սայլակը կմնա անշարժ:

բ. Առաջին սայլակի դիմաց դնենք երկրորդ սայլակը: Եթե այրենք թելը, երկու սայլակներն էլ կսկսեն շարժվել միմյանց հակառակ ուղղություններով:

Մարմինները կարող են փոխազդել ոչ միայն անմիջականորեն հպվելիս, այլև` որոշակի հեռավորության վրա:

Օրինակ

Երկիրը ձգում է ոչ միայն իր վրա գտնվող մարմիններին, այլ նաև այն մարմիններին, որոնք գտնվում են որոշակի բարձրության վրա: Մագնիսը ձգում է իրենից որոշ հեռավորության վրա գտնվող երկաթե մեխերը և այլն:

Ազդեցությունը քանակապես բնութագրելու համար օգտագործում են ուժ ֆիզիկական մեծությունը: 

Օրինակ

Երբ մենք հրում ենք սեղանի վրա գտնվող չորսուն, ասում ենք, որ մեր կողմից չորսուի վրա ուժ է ազդում:

Մենք մարմնի վրա կարող ենք ազդել տարբեր ուղղություններով, հետևաբար` ուժն ուղղություն ունի:        

Ուժը նշանակում են F (էֆ) տառով: Ինչպես ցանկացած ֆիզիկական մեծություն՝ ուժը նույնպես կարելի է չափել: Այդ պատճառով անհրաժեշտ է ընտրել չափման միավոր և չափողսարք:

• Ի՞նչ է փոխազդեցությունը, կարողանալ օրինակներ բերել
  Առավել հաճախ մարմինները շարժվում են անհավասարաչափ. շարժման ընթացքում նրանց ա րագությունը մեծանում կամ փոքրանում է:Հայտնի է, որ ոչ մի մարմին չի սկսում շարժվել ինքն իրեն։ Ինքն իրեն նաև կանգ չի առնում շարժվող մարմինը։
• Ի՞նչ է ուժը, ինչ տառով են այն նշանակում:
  Ուժը նշանակում են F տառով:
  Ե՞րբ են մարմինները փոխում իրենց շարժման արագությունը:
  Կարող ենք եզրակացնել, որ մարմնի արագությունը փոխվում է միայն այն դեպքում, երբ նրա վրա ազդում են ուրիշ մարմիններ:

Բնության մեջ մշտապես կատարվում են տեղափոխություններ: Փողոցներում շարժվում են ավտոմեքենաները և մարդիկ, երկնքում լողում են ամպերը, թռչում են թռչուններն ու ինքնաթիռները, ջրում լողում են ձկները: Տեղափոխելով մի տեղից մյուսը՝ մարմինները փոխում են իրենց դիրքը շրջապատի մարմինների նկատմամբ: Այդպիսի տեղափոխությունն անվանուն եմ մեխանիկական շարժում:
Մեխանիկական շարժումը որոշակի ժամանակահատվածում մարմնի դիրքի փոփոխությունն է այլ մարմինների նկատմամբ:
Մարմինները կարող են շարժվել արագ կամ դանդաղ, հավասարաչափ ու անհավասարաչափ, ուղղագիծ կամ կոր գծով:

1. Ի՞նչ է մեխանիկական շարժումը:
   Տարածության մեջ ժամանակի ընթացքում մարմնի դրիքի փոփողությունը մեկ այլ մարմնի նկատմամբ կամ մարմնի մասերի փոփողությունը միմյանց նկատմամբ կոչվում են մեխանիկական շարժում։
2. Բերել բնության մեջ հանդիպող մեխանիկական  հավասարաչափ և անհավասարաչափ շարժման օրինակներ։
   Հավասարաչափ — երկրագունդը կատարում է կորագիծ հավասարաչափ շարժում արեգակի նկատմամբ։
   անհավասարաչափ — գետի ջուրը զառիթափին կատարում է անհավասարաչափ շարժում ափի նկատմամբ, իսկ հորիզոնական տեղամասում ՝ հավասարաչափ։
3. Ի՞նչ է ցույց տալիս արագությունը, որ բանաձևով է այն հաշվարկվում:
   Արագությունը ցույց է տալիս միավոր ժամանակում անցած ճանապարհը։ Արագությունը բնութագրում է մարմնի դիրքի փոփողման թափը։ V= S/t:
4. Ո՞րն է արագության չափման միավորը:
   Արագության միավորն է 1մ/վ -ը։ 1մ/վ -ը դա այն արագությունն է՝ որով շարժվելիս մարմինը 1վ -ում տեղափոխվում է 1մ -ով։

Ուսումնական նյութեր՝

 Քիմիական նյութերի ազդեցությունը շրջակա միջավայրի վրա

1. Ինչու՞ չի կարելի այրել կենցաղային աղբը:

Աղբի այրումից առաջանում են շատ թունավոր նյութեր, այն չի կարելի այրել։ Կենդանի օրգանիզմերի համար խիստ վտանգավոր են բույսերի վնասատուների դեմ պայքարելու նպատակով օգտագործվող թունավոր նյութերը՝ թունաքիմիկատները։ Դրանք, ինչպես նաև պարարտանյութերը չարաշահելու դեպքում թունավոր նյութերը մրգերի, բանջարեղենի հետ կարող են անցնել օրգանիզմ և աստիճանաբար կուտակվելով՝ տարբեր հիվանդությունների պատճառ դառնալ։

2. Որո՞նք են թթվային անձրևների առաջացման պատճառները, և ի՞նչ հետևանքներ կարող են դրանք ունենալ:

Ծծմբի և ազոտի օքսիդների պատճառով առաջանում են «թթվային անձրևները»: Ավտոմեքենաների, ինքնաթիռների, հրթիռների շարժիչներում բենզինի և այլ նավթանյութերի թերայրման հետևանքով մթնոլորտ են արտանետվում մեծ քանակությամբ թունավոր գազեր՝ ածխածնի օքսիդներ` CO, CO2, ծծմբի օքսիդներ` SO2, SO3, ազոտի օքսիդներ` NO, NO2։   
Դրանք կարող են տարածվել մեծ հեռավորությունների վրա և տեղալ այլ երկրներում:
Թթվային անձրևները մեծ վնաս են հասցնում կենդանի և անկենդան բնությանը, շինություններին:
«Թթվային անձրևներին» ծանոթ է Ալավերդու բնակչությունը:

3. Համացանցից գտիր տեղեկություններ, պատրաստիր հետաքրքիր տեսանյութ կամ փոքրիկ ուսումնական նյութ:

4.Վայրի կենդանիների, թռչունների ու ձկների, հող ու ջրի պահպանման համար ի՞նչ քայլեր են արվում:

Չաղտոտել բնությունը:Կենդանի օրգանիզմերի համար խիստ վտանգավոր են բույսերի վնասատուների դեմ պայքարելու նպատակով օգտագործվող թունավոր նյութերը՝ թունաքիմիկատները և այն: