86. Տրված բառերի րնդհանուր մասերը գտի՛ր, դրանց ուղիղ ձևերը գրի´ր և տրված բառերը բացատրի´ր:
Օրինակ՝
բարեսիրտ, բարեկամ, բարեսեր, բարետես: — Բարի:
Բարեսիրտ — բարի սիրտ ունեցող:
Բարեկամ — բարին կամեցող:
Բարեսեր — բարին (բարի բան) սիրող:
Բարետես — բարի (գեղեցիկ) տեսք ունեցող:
ա) Կտցաձև-կտուցի ձև ունեցուղ
կտցահարել-կտուցով խփել
կտցաչափ-կտուցի չափ ունեցող
բ) Ուղղագրություն-ճիշտ գրել
ուղղագիծ-ուղիղ գիծ ունեցող
ուղղամիտ-ճիշտ մտածող
ուղղություն-այն կետը՝ կողմը, դեպի որն ուղղված է գործողությունը՝ շարժումը։
գ) Ուղեկից, ուղևոր, ուղեմոլոր, ուղևորվել:
87. Պարզի´ր, թե Ա և Բ բառախմբերն ի՞նչ սկզբունքով են կազմված: Այդ բառախմբերը լրացրո´ւ:
Ա. Ջրառատ, ջրային, ջրկիր, ջրվեժ, հողագործ, հողեղեն, հողոտ, անհող, ….:
Բ. Ջուր, հող, ….:
88. Արմատ բառի քեզ հայտնի իմաստը (կամ իմաստները) գրի´ր: Փորձի´ր բացատրել, թե ինչո՞ւ Է անաստղ, աստղային, աստղիկ, աստղոտ բառերի աստղ մասը համարվում արմատ:
89. Բառերը բաղադրիչների բաժանի՛ր: Արմատներն ինչո՞վ են միանում:
Մարդամոտ, լուսամուտ, ծնողասեր, գորգագործ, փառատոն:
մարդ+ա+մոտ, լուս+ա+մուտ, ծն+ող+ա+սեր, գորգ+ա+գործ, փառ+ա+տոն: Արմատները միանում են ա հոդակապով։
90. Տրված արմատներով բաղադրյալ բառեր կազմի՛ր:
Սառն (սառ), սառնասիրտ, սառնաղբյուր։ միտ (մտ), մտամոլոր, մտազբաղ, մտահոգ, մուր (մր) մրոտ:
91. Տրված բառերը կազմող մասերն առանձնացրո՛ւ: Արմատներն ընդգծիր:
Օրինակ՝
մայրություն – մայր + ություն
անամոթ – ան + ամոթ
Ամպոտ-ամպ-ոտ
քարոտ-քար-ոտ
օդային-օդ-ային
անշնորհք-ան-շնորհ-ք
դժգոհ-դժ-գոհ
հեռավոր-հեռ-ավոր
բարություն-բար-ություն
գրավոր-գր-ավոր
անորոշ-ան-որոշ
տհաճ-տ-հաճ
92. Ամեն շարքից մի բաղադրիչ ընտրի´ր և բաղադրյալ բառեր կազմի´ր (քանիսը կստացվի):
Ա.Թութ-թթենի, կարմիր-կարմրավուն, փուշ-փշոտ, ոսկի-ոսկյա, տուն-անտուն, գույն-գունավոր, կաթ(ն)-կաթնեղեն, խորհուրդ-խորհրդավոր:
Բ.Ան-, -յա, -ենի, -ոտ, -արան, -ավուն, -եղեն, -ավոր
93․ Նախորդ վարժության Ա և Բ խմբերի տարբերությունները բացատրի՛ր։
Ինչպե՞ս կանվանես Բ խմբի մասնիկները։
Ա խմբի բառերը պարզ բառերն են։
Բ խմբի բառերը ածանցավոր բառեր են։
Բ խմբի մասնիկները ածանցներ են։
94․ Ամեն շարքից մի բաղադրիչ ընտրի՛ր և բաղադրյալ բառեր կազմի՛ր (քանիսը կստացվի)։
Ա․ Գետ, կանաչ, լույս (լուս), գիր(գր), սիրտ(սրտ), միտ։
Բ․ Ան-, -ավոր, -ել, -ակ, -ք, -ոտ։
Անգետ, գետակ, կանաչավոր, լուսավոր, անգիր, գրավոր, անսիրտ անմիտ, միտք։
Ինձ մոտ ստացվեց 9 բառ։
96․ Տրված բառերից նորե՛րը կազմիր ակ, իկ, ուկ, մասնիկներով (ածանցներով)։ Այդ ածանցները ի՞նչ իմաստ են տալիս բառին։
Ա․ Աստղ, արկղ, թիթեռ, թերթ, գետ, նավ, դուռ(ն), թռչուն, խոզ, գառ(ն)։
Աստղ- աստղիկ
Արկղ – արկղիկ
Թիթեռ – թիթեռնիկ
Թերթ – թերթիկ
Գետ – գետակ
Նավ – նավակ
Դուռ – դռնակ
Թռչուն – թռչնակ
Խոզ- խոզուկ
Գառ – գառնուկ
Բ․ Հայր, մայր, տատ, պապ, քաղցր, անուշ, որդի, տաք, հարս(ն)։
Հայր – հայրիկ
Մայր – մայրիկ
Տատ – տատիկ
Պապ – պապիկ
Քաղցր – քաղցրիկ
Անուշ – անուշիկ
Որդի – որդյակ
Տաք – տաքուկ
Հարս – հարսիկ
Այդ ածանցները բառին տալիս են փոքրացնող և փաղաքշական իմաստ։
97․ Տրված բառաշարերից ընտրի՛ր ածանցավոր բառերը և արմատն ածանցից գծիկով բաժանի՛ր։
Օրինակ՝
Ձկնիկ – ձկն (ձուկն) – իկ
Տնակ – տն (տուն) – ակ
ա) Շապիկ, մկնիկ, զատիկ, ծաղիկ, մայրիկ, աղջիկ, շնիկ, փիսիկ, գեղեցիկ, կապիկ, փոքրիկ, սիրունիկ, կողիկ(կոտլետ), թիթեռնիկ, ծիտիկ, քթիկ, տոտիկ, մատիկ։
Մկնիկ – մկն (մուկ)+իկ
Մայրիկ – մայր+իկ
Շնիկ – շն (շուն)+իկ
Փոքրիկ – փոքր+իկ
Սիրունիկ – սիրուն+իկ
Թիթեռնիկ – թիթեռ(ն)+իկ
Ծիտիկ – ծիտ+իկ
Քթիկ – քիթ+կ
Տոտիկ – տոտ+իկ
Մատիկ – մատ+իկ
Շապիկ-շապ+իկ
բ) Գնդակ, գետակ, վանդակ, ելակ, կատակ, նապաստակ, առվակ, զավակ, բակ, գուշակ, որդյակ, դղյակ, կտակ, պատանյակ, թիակ, թակ, բլրակ, վարդակ, սոխակ, մահակ, մոծակ։
Գետակ – գետ+ակ
Առվակ – առ+վ+ակ
Որդյակ – որդի+յ+ակ
Պատանյակ – պատանի+յ+ակ
Բլրակ – բլր+ակ
գ) Գայլուկ, բուկ, մանուկ, գառնուկ, ձագուկ, ձուկ, ձիուկ, բազուկ, մուկ, աղմուկ, հատուկ, մարդուկ, պոչուկ, վհուկ, ձմերուկ։
Գայլուկ – գայլ+ուկ
Գառնուկ – գառ+ն+ուկ
Ձագուկ – ձագ+ուկ
Ձիուկ – ձի+ուկ
Մարդուկ – մարդ+ուկ
98․ Սխալները գտի՛ր և ուղղի՛ր։
Օրինակ՝
Բնության մեջ ամեն ինչ՝ փոքրիկ թիթեռնիկն անգամ շատ բան կարող է սովորեցնել մարդուն։ 1․ Բնության մեջ ամեն ինչ՝ փոքրիկ թիթեռն անգամ շատ բան կարող է սովորեցնել մարդուն։ 2․ Բնության մեջ ամեն ինչ՝ թիթեռնիկն անգամ շատ բան կարող է սովորեցնել մարդուն։
1․ Փոքրիկ բլրակն էլ անցիր ու կհասնես ասածս ծառին։
Բլրակն էլ անցիր ու կհասնես ասածս ծառին։
Փոքրիկ բլուրն անցիր ու կհասնես ասածս ծառին։
2․ Փոքրիկ ձկնիկը ջրիմուռների տակ էր թաքնվել։
Ձկնիկը ջրիմուռների տակ էր թաքնվել։
Փոքրիկ ձուկը ջրիմուռների տակ էր թաքնվել։
3․ Քաղաքի ծայրին՝ մի փոքրիկ տնակում, ապրում էր կախարդը։
Քաղաքի ծայրին՝ մի տնակում, ապրում էր կախարդը։
Քաղաքի ծայրին՝ մի փոքրիկ տանը, ապրում էր կախարդը։
4․ Մի փոքրիկ առվակ իջնում էր սարն ի վար։
Մի առվակ իջնում էր սարն ի վար։
Մի փոքրիկ առու իջնում էր սարն ի վար։
5․ Անտառից դուրս եկավ մի պստլիկ ձիուկ։
Անտառից դուրս եկավ մի ձիուկ։
Անտառից դուրս եկավ մի պստլիկ ձի։
6․ Հավն ածեց մի փոքրիկ ձվիկ։
Հավն ածեց մի ձվիկ։
Հավն ածեց մի փոքրիկ ձու։
7․ Քամին դես ու դեն էր քշում կտոր-կտոր ամպիկները։
Քամին դես ու դեն էր քշում ամպիկները։
Քամին դես ու դեն էր քշում կտոր-կտոր ամպերը։
99. Տրված բառերից կամ արմատներից նոր բառեր կազմիր՝ ակ, իկ, ուկ, ածանցներով։ Այստեղ այդ ածանցները փոքրացնում կամ քնքշացնո՞ւմ են։
ա) Թափանց(ել), շրջ(ել), մարտ (նչել), սիրտ ճմլ (ել), ճանճ քշ (ել)։
Թափանցել – թափանցիկ
Շրջել – շրջիկ
Մարտնչել – մարտիկ
Սիրտ ճմլել – սրտաճմլիկ
Ճանճ քշել – ճանճաքշիկ
բ) Օրեն(ք), ճաշ, ախորժ, սահուն, պահել, ընդուն(ել), մոլոր(ել), գիտ(ենալ), պատվիր(ել), բուռ(ն)։
Օրենք – օրինակ
Ճաշ – ճաշիկ
Ախորժ – ախորժակ
Սահուն – սահնակ
Պահել – պահակ
Ընդունել – ընդունակ
Մոլորել – մոլորակ
Գիտենալ – գիտակ
Պատվիրել – պատվիրակ
Բուռն – բռնակ
գ) Կտր(ել), դիպ(չել), խուսափ (ել)։
Կտրել – կտրուկ
Դիպչել – դիպուկ
Խուսափել – խուսափուկ
100․ Տրված բառերից տեղ ցույց տվող ածանցավոր բառե՛ր կազմիր։ Գրի՛ր գործածված մասնիկները (ածանցները)։ Կազմածդ ո՞ր բառերն են մեծատառով սկսում։
Հիվանդ, ծաղիկ, մուկ, հայ, նիստ, այբուբեն, դաս, դպիր, դարբին, հյուր, զոր(ք), ռուս, գործ, բրուտ, կույս, ուզբեկ, հնդիկ, թուփ, ծիրանի:
հիվանդ-անոց-հիվանդանոց
ծաղիկ-անոց-ծաղիկանոց
մուկ-մկստան-մուկ+ստան
հայ-Հայաստան-հայ+աստան
նիստ-արան+նստարան
այբուբեն-արան-այբենարան
դաս-արան-դասարան
Դպիր-անոց-դպրանոց
դարբին-ոց դարպնոց
հյուր-անոց-հյուրանոց
զորք-աց-զորաց
ռուս-աստան-ռուսաստան
գործ-արան-գործարան
կույս-անոց-կույսանոց
ուզբեկ-ստան-ուզբեկստան
հնդիկ-աստան-հնդաստան
թուփ-ուտ-թփուտ
ծիրան-ենի-ծիրանենի